De schemering begint, het is Kerstavond. Op 24 december 1818 is het meest bekende Kerstlied voor het eerst ten uitvoer gebracht in Oberndorf bij Salzburg in Oostenrijk. De tekst was geschreven door een kapelaan en de muziek door een onderwijzer. Het lied, Stille Nacht, Heilige Nacht, wordt nog wereldwijd gezongen.
Ontstaan van “Stille Nacht”:
Het verhaal van “Stille Nacht” begint in de kleine Oostenrijkse stad Oberndorf bij Salzburg. Op kerstavond van 1818 stond de St. Nicolaaskerk op het punt een belangrijke rol te spelen in de creatie van dit tijdloze kerstlied. De onderwijzer en kerkorganist, Franz Xaver Gruber, kreeg te maken met een noodsituatie: de kerststal was beschadigd en het kerkorgel was niet bruikbaar.
Om de kerstviering niet in het water te laten vallen, ging Gruber op zoek naar een oplossing. Hij werd benaderd door Joseph Mohr, de plaatselijke priester, die een gedicht had geschreven dat hij graag op kerstavond wilde laten horen. Samen besloten ze om het gedicht op muziek te zetten, en zo ontstond “Stille Nacht.”
Joseph Mohr (1792-1848)
Op 17 december 1792 werd Joseph Mohr in Salzburg geboren. Joseph was een muzikaal talent. De dirigent van het Domkoor maakte het voor hem mogelijk om een studie te volgen aan het Academisch Gymnasium te Salzburg. Tegelijk heeft Mohr van 1808 tot 1810 zang en viool aan de Universiteit van Oberösterreich gestudeerd. In 1811 is hij ingeschreven bij het Priesterseminarie, waar hij in augustus 1815 tot priester werd gewijd.
Hij werd aangesteld als kapelaan in Mariapfarr. Vanwege zijn slechte gezondheid heeft hij enige tijd doorgebracht in Berchtesgaden. In 1817 verhuisde hij naar Oberndorf. Mohr heeft zijn leven gewijd aan de hulp voor armen. Op 4 december 1848 stierf hij in armoede en aan de gevolgen van een longontsteking. Hij is begraven bij de kerk in Wagrain. Zijn graf wordt nog steeds in ere gehouden.
Franz Xavier Gruber (1787-1863)
Op 25 november 1787 zag Franz Xavier Gruber in het dorp Hochburg (Oberösterreich) het levenslicht. Hij was de vijfde van zes kinderen van de linnenwever Josef en zijn vrouw Maria. Op zeer jonge leeftijd vond hij de liefde voor muziek. De leraar Andreas Peterlechner stimuleerde zijn muzikale gave en gaf hem muziekonderwijs. Daarnaast was Gruber tot zijn achttiende jaar werkzaam als wever.
Na zijn opleiding trad Gruber in 1807 in dienst als leraar, koster en organist in Arnsdorf. Op 12 november datzelfde jaar huwde hij Maria Elisabeth Fischinger. Zij kregen twee kinderen, die beiden op zeer jonge leeftijd overleden. In 1816 nam hij de organistendienst over in het bergdorp Oberndorf. Het schoolbezoek was laag, omdat de boeren de kinderen liever thuis hielden om op de boerderij te werken. In een schoolbericht van 1821 kwam wel naar voren, dat de school van Gruber de beste resultaten boekten.
Na de dood van zijn eerste vrouw trouwde Franz met zijn voormalige leerlinge Maria Breitfuß. Met haar leefde hij 15 jaar samen en kregen tien kinderen. Hij stierf op 6 juni 1863 op de leeftijd van 76 jaar aan ouderdom en ligt begraven bij de kerk in Hallein.
Stille Nacht
In 1816 heeft Joseph Mohr in Mariapfarr een kerstgedicht geschreven. Op 24 december 1818 verving Franz Gruber de vaste organist tijdens de nieuwe ingerichte pastorie St. Nicola in Oberndorf. Joseph vroeg aan Franz of het mogelijk was, dat hij bij zijn gedicht een passende melodie voor twee solostemmen kon componeren, met koor en gitaarbegeleiding. Dit laatste was nodig, daar het orgel niet kon worden gebruikt, omdat de balg door de muizen was kapotgevreten.
Met de woorden van Joseph Mohr componeerde Franz Gruber het wereldberoemde kerstlied “Stille Nacht, Heilige Nacht”
Eerste uitvoering
De eerste uitvoering van het lied vond plaats op eerste Kerstdag 1818 in de St. Nicolauskerk In Oberndorf bij Salzburg. Het werd daarna voornamelijk in de omgeving van Oberndorf uitgevoerd en is voor het eerst in 1866 in een Salzburger Kerstliedboek opgenomen. Voor die tijd heeft de families Rainer en Strasser het kerstlied via het Tiroler Zillertal (1819) naar Leipzig (1832) en New York (1839) verspreid.
Missionarissen hebben het lied tijdens de eeuwwisseling naar alle continenten gebracht. Vandaag de dag zijn er meer dan 300 vertalingen bekend.
Verspreiding over de Wereld:
Het duurde niet lang voordat “Stille Nacht” internationale bekendheid verwierf. In 1834 werd het lied voor het eerst naar de Verenigde Staten gebracht door Europese immigranten. Vanaf dat moment begon het lied aan een wereldwijde reis en werd het vertaald in verschillende talen.
Een bijzonder moment in de geschiedenis van “Stille Nacht” was tijdens de kerstwapenstilstand van 1914 tijdens de Eerste Wereldoorlog. Soldaten aan beide zijden van het front zongen het lied samen, waarmee ze voor even de wapens neerlegden en vrede vierden te midden van het conflict.
Culturele Impact:
“Stille Nacht” heeft een blijvende invloed op de kerstcultuur. Talloze artiesten hebben het lied gecoverd in verschillende talen en stijlen. Het is een vast onderdeel van kerstconcerten over de hele wereld en wordt jaarlijks gezongen rondom de kerstboom.
Het eenvoudige, maar krachtige karakter van “Stille Nacht” raakt de harten van mensen, ongeacht hun achtergrond of geloof. Het lied herinnert ons eraan dat kerst niet alleen draait om cadeautjes, eten en feest, maar ook om vrede, eenvoud en de geboorte van hoop.
Tot slot
“Stille Nacht” blijft een tijdloos symbool van kerstvrede en een herinnering aan de kracht van eenvoudige, oprechte melodieën. Terwijl we dit geliefde kerstlied blijven zingen, eren we de oorspronkelijke boodschap van vrede en vreugde, die het meer dan twee eeuwen geleden uitdrukte in een kleine Oostenrijkse kerk.
Ieder jaar op kerstavond vindt in Hallein bij het graf van Franz Gruber een herdenking plaats, dat door zeer veel mensen wordt bijgewoond.